Türkiye'de Her Geçen Gün İş Kazalarına Bağlı Olarak Ölüm Oranları Artmaktadır.

I- Giriş:

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi'nin raporuna göre 2022 yılında meydana gelen iş kazalarında 1.843 çalışan işçi, maalesef hayatını kaybetmiştir. Sendikalar tarafında (İş Cinayetleri) olarak da adlandırılan ölümlü iş kazaları, çalışma hayatının en önemli sorunlarında biri haline gelmiştir. Yani, günde ortalama 5 işçi, iş kazalarında hayatını kaybetmektedir.

Çalışma hayatında meydana gelen iş Kazaları, yaralanma, sakat kalma ve ölüm gibi telafisi mümkün olmayan sonuçlar doğurmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) raporlarına göre dünyada iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle günde ortalama 5.500 kişi hayatını kaybetmektedir. Can ve mal kayıplarını önlemek veya en aza indirmek, alınacak önlemlerle kesinlikle mümkündür.

İş kazasının tanımı, meydana gelecek iş kazalarının SGK 'ya nasıl bildirilmesi gerektiği ve bununla ilgili gerekli açıklamalar, bu makalenin konusu olacaktır.   

 II- Ülkemiz İş Kazalarında Dünyada Üçüncü Sırada Bulunmaktadır. 

Bilindiği gibi, Uluslararası Çalışma Örgütü'nün (İLO) tespitine göre Ülkemiz, iş kazalarında dünyada üçüncü, işçi ölümlerinde ise Avrupa'da maalesef birinci sırada yer almaktadır. Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulan iş kazaları ile ilgili bir raporunda da belirtildiği üzere,  Türkiye'de günde ortalama neredeyse 4 işçi iş kazası sonucunda hayatını kaybetmektedir. Rapora göre, son 16 yılda meydana gelen iş kazaları sonucunda toplam 21 bin 800 işçi hayatını kaybetmiştir.

Türkiye'de son yıllarda meydana gelen iş kazalarında çok büyük artışların olduğu ve bunun önlenmesi gerektiği herkesin ve her kesimin ortak görüşü ve temennisi olduğu bir gerçektir. Ancak iş kazalarının önlenmesinin tek yolu, işverenler tarafından gerekli tüm önlemlerin alınması,  işçilerin bu konuda  ciddi şekilde eğitilmesi ve çalışırken verilen iş güvenliği malzemelerini mutlaka kullanmaları  ile iş kazalarının önlenmesi mümkün olabilecektir.

İş kazaları, başta inşaat işyerleri olmak üzere özellikle tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çok sıkça meydana gelmektedir. 5510 sayılı Kanunun 13. maddesine göre, İşyerinde meydana gelen iş kazalarının işveren tarafından, kazanın olduğu yerdeki kolluk kuvvetlerine derhal, SGK'ya ise internet üzerinden İş Kazası Bildirim Girişi menüsünden e-Bildirge şifresi ile en geç kazanın olduğu günden sonraki 3 iş gün içinde bildirilmesi zorunludur. İnternet üzerinden SGK'ya yapılan bildirim yeterlidir.

Ancak iş kazası geçiren işçinin çalışma gün sayısının SGK'ya bildirilmesinde dikkat edilmesi gereken çok önemli hususlar vardır. Buna dikkat edilmemesi durumunda işverenin büyük bir maddi ve manevi zarara uğraması, kaza geçiren işçinin de büyük bir hak kaybına uğraması kaçınılmaz olacaktır. İşverenin maddi zarara, işçinin de hak kaybına uğramaması için iş kazasının bildirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar, aşağıda açıklandığı gibidir.

III- İş Kazası Geçirilen Günün Mutlaka Çalışılmış Gün Olarak SGK'ya  
       Bildirilmelidir.

Uygulamada, iş kazası geçirip, kaza günü itibariyle hastanede yatarak tedavi gören veya rapor alan işçiler, işverenleri tarafından 01 koduyla "istirahatli" olarak  SGK'ya bildirilmekte ve   birçok işveren tarafından iş kazasının olduğu günü çalışmış olarak gösterilmemekte ve ücret tahakkuku yapılmamaktadır. İş kazası sonucu kaza günü raporlu olduğu veya hastanede yatarak tedavi gördüğü nedeniyle, kaza gününde işçinin çalışmamış olarak gösterilmesi  ve o günü eksik gün olarak SGK'ya  bildirilmesinin haklı gerekçesi olamaz, 4857 sayılı İş Kanunu ve 5510 sayılı Kanuna göre kabul edilemez.

            5510 sayılı Kanunun 13. maddesine göre, işçinin işyerinde bulunduğu sırada, çalışırken veya işverenin servis aracıyla işyerine gidiş- gelişi sırasında, 4/a kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda meydana gelen kazalar iş kazası olarak sayılmaktadır. Kanunun bu açık hükmüne göre SGK uygulamalarında, işçinin iş kazası geçirdiği gün sigortalı bildirilmesi gerektiği kabul edilmekte ve buna göre işlem yapılmaktadır. Diğer bir ifadeyle, iş kazası geçiren işçi hastanede tedavi görse veya rapor alsa dahi sigortalı gösterilip, o günün sigorta primi işveren tarafından tam olarak SGK'ya bildirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, iş kazası sonucu ölümlerde de, ölen kişinin ölüm gününde sigortalı gösterilmesi, o günün sigorta priminin işveren tarafından keza SGK'ya bildirilmesi gerekmektedir.

            Diğer bir ifadeyle, bir olayın iş kazası sayılabilmesi için kaza geçiren kişinin, kazanın meydana geldiği günde sigortalı olması gerekmekte ve kazaya maruz kaldığı gün için en az kısa vadeli sigorta kolları priminin bildirilmiş/ödenmiş olması gereklidir.

IV- İş Kazasının Yasal Süresinde SGK'ya Bildirilmemesinin Cezası:

1- 5510 sayılı Kanunun 21. maddesine göre iş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, SGK tarafından sigortalıya veya hak sahiplerine yapılan ve ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin ilk peşin sermaye değeri toplamı, SGK tarafından işverenden tahsil edilecektir.

2- Meydana gelen iş kazasının, en geç 3 iş günü içinde işveren tarafından SGK'ya bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre içinde sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, SGK tarafında işverenden tahsil edilecektir.

3- İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusurundan meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştırtan işverene rücu edilecektir.   

            İşyerinde meydana gelen iş kazısının, kazanın olduğu günden sonraki 3 iş gün içinde SGK'ya bildirilmemesi durumunda, 6331 sayılı Kanunun 26. maddesine göre işverene ayrıca idari para cezası uygulanır. 

            4- İş Kazasını Geç Bildiren İşverene 2023 Yılı İçin Uygulanacak İdari Para Cezası: 

V- SGK Rehberlik ve Teftiş Başkanlığının İş Kazaları ile İlgili Uygulamaları Şöyle:

5510 sayılı Kanunun 13. maddesinden açıkça belirtildiği gibi, bir olayın iş kazası sayılabilmesi için kaza geçiren kişinin kazanın meydana geldiği zamanda sigortalı olması gerekmektedir. Başka bir ifade ile kişinin kazaya maruz kaldığı gün için kişi adına en azından kısa vadeli sigorta kolları priminin ödenmiş olması gereklidir. Diğer taraftan Aylık Prim ve Hizmet Belgesinin Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmesine ve primlerin ödeme sürelerine dair usul ve esaslar hakkında tebliğin (g) maddesinde raporlu/istirahatli olunan günler için sigorta priminin ödenmeyeceği belirtilmiştir. Bu durumda kaza geçirdiği gün Kuruma bildirimi yapılmamış olan bir sigortalının kaza günü için ödenmesi gereken kısa vadeli sigorta kolları primi de ödenmemiş olacaktır, böyle bir durumda kazalı, kaza günü karşılaştığı ya da karşılaşacağı risklere karşılık gelen kısa vadeli sigorta kolları primi Kuruma ödenmemiş olduğu için 5510 sayılı Kanunun 13. maddesi hükümleri çerçevesinde kaza günü sigortalı sayılamayacaktır.

SGK'nın mevzuatına ve kabul görmüş uygulamasına göre, iş kazasının işyerindeyken ve işyerinde çalışırken meydana gelmesi, işçinin kaza gününde kısmen de olsa çalışmış ve ücret almayı hak etmiştir. Bu durum 5510 sayılı Kanunun 88. maddesinin birinci ve ikinci fıkrası ile birlikte değerlendirildiğinde, kaza geçiren işçi adına kaza günü için de Kuruma aylık prim ve hizmet belgesi verilmesi gerekmektedir.

VI- Sonuç:

İş kazası geçiren işçinin kaza gününü çalışmış olarak SGK'ya bildirilmemesi durumunda, sigorta müfettişliğince yapılacak yasal kayıt ve belgelerin incelenmesi sonucunda, 5510 sayılı Kanunun 102. maddesinin ilgili bentleri gereğince tahakkuk ettirilecek olan idari para cezaları:

1-    İş kazası günü için verilmesi gereken Aylık Prim Belgesi yasal süresinde verilmediği için: İki asgari ücret tutarında,

2-    İş kazası gününe ait ücretin deftere işlenmediği için kayıt geçersizliği için:
 Asgari ücretin yarısı tutarında,

3-    İş kazası gününe ait ücretin, ücret ödeme bordosunda bulunmaması nedeniyle ücret bordosunun geçersizliği için:
Asgari ücretin yarısı tutarında,
İdari para cezası tahakkuk ettirilecektir.

Ayrıca, iş kazası geçiren işçinin yasal süresinde sigorta girişi yapılmamış ise işveren, 5510 sayılı Kanunun Ek 14. maddesinde belirtilen şartların mevcudiyeti durumunda sigorta primi teşvik ve desteklerden yararlanamayacaktır.

Kanunlarda yapılması ve uyulması ön görülen hususlarla ilgili bu bilgilerin, iş kazalarının önlenmesi açısından çalışanlara ve işverenlere yarar sağlamasını, kazasız ve başarılı çalışmalar diliyorum.
                                                                                                                                           

                                                                                                        Ahmet Ağar                                                                                                                                    Sosyal Güvenlik Müşaviri                                                                                                                                                                   Büklüm Sokak No: 9/4 Kavaklıdere- ANKARA

Tel: 0312- 4199369  Fax: 0312- 4199371

e-posta: ahmetagar@ahmetagar.com

Web : www.ahmetagar.com