DOĞUM İZNİ SONRASI ÜCRETSİZ İZİN VE KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER.

              I- GİRİŞ:

Bilindiği gibi, 4857 sayılı İş Kanunu’nda doğum sonrası kısmi süreli çalışma ile ilgili yapılan düzenlemelere uygun olarak, Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelikte belirtilmektedir.  

Çocuk sayısını ve kadın istihdamını artırma düşüncesiyle söz konusu yönetmelikte “analık izni ve ücretsiz izin uygulaması ile kısmi süreli çalışmanın süresi, şekli ve şartları” konusunda önemli düzenlemeler yapılmıştır.

Bu makalemizde, doğum izin sonrası, ücretsiz izin ve kısmi süreli çalışma süresi, şekli ve şartları ile ilgili yasal düzenlemelerin detayları açıklamaya çalışılacaktır.

II-  ANALIK İZİN HAKKI VE ÜCRETSİZ İZNE İLİŞKİN ESASLAR:

Analık İzin Hakkı: Kadın işçinin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmaması esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılamayacak süreye iki hafta eklenmektedir. Ancak, sağlık durumunun uygun olduğunun doktor raporuyla belgelendirilmesi halinde kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilecektir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenecektir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenerek kullandırılacaktır.

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılacaktır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye, çocuğun fiilen anneye teslim edildiği tarihten itibaren sekiz haftalık analık izni kullandırılacaktır. Analık izninde belirtilen süreler, işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler doktor raporu ile belirtilmelidir.

Çalışma Süresinin Yarısı Kadar Ücretsiz İzin Hakkı: Analık izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde;

-Birinci doğumda 60 gün,

-İkinci doğumda 120 gün,

-Sonraki doğumlarda 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün eklenecektir. Ancak, çocuğun engelli doğduğunun doktor raporu ile belgelendirilmesi halinde bu süre 360 gün olarak uygulanacaktır.

Ücretsiz izinden yararlanan kadın işçiye, bir yaşından küçük çocuğunu emzirmesi için günde toplam bir buçuk saat olan süt izni uygulanmaz.

Altı Aya Kadar Ücretsiz İzin Hakkı: Kadın işçiye, analık izninin bitiminden itibaren isteği halinde altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Ücretsiz izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Altı aya kadar kadın işçiye verilecek ücretsiz izin süresi, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmayacaktır.

III- KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMANIN SÜRESİ, ŞEKLİ, ŞARTLARI VE ÇALIŞMA YAPILACAK İŞLER:

Kısmi Süreli Çalışma Talebinin Şekli: İşçi, analık izninin, çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz iznin veya altı aya kadar ücretsiz iznin bitiminden itibaren çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilecektir. Kısmi süreli çalışma talebi, altı aya kadar ücretsiz izin süresi kesilerek de yapılabilecektir. Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmamaktadır. Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilmelidir.

Kısmi Süreli Çalışma Talebinin Unsurları: İşçinin kısmi süreli çalışma talebinde, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih ile tüm iş günlerinde çalışılacak olması halinde çalışmanın başlama ve bitiş saatleri, haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması halinde ise tercih edilen iş günleri yer alır. İşçi, eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi süreli çalışma talebine eklemek zorundadır. İşçinin kısmi süreli çalışma talep dilekçesi, işveren tarafından işçinin özlük dosyasında saklanmalıdır.

Kısmi Süreli Çalışma Talebinin Şartları: Ebeveynlerden birinin çalışmaması halinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Ancak ebeveynlerden birinin çalışma şartları;

-Ebeveynlerden birinin sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi,

-Velayetin mahkemece eşlerden birine verilmesi halinde çocuğun velayetine sahip ebeveynin talepte bulunması,

-Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun münferiden evlat edinilmesi, hallerinde aranmaz.

Sözü edilen kısmi süreli çalışma talebi şartları, sadece başvuru sırasında aranır. Bu şartların kısmı süreli çalışma sırasında kaydedilmesi durumunda söz konusu hak devam eder.

Usulüne uygun olarak yapılan kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından karşılanır. Talebin karşılığı işçiye yazılı olarak bildirilir. İşveren tarafından işçiye cevap verilmemesi halinde, talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanır.

Kısmi Süreli Çalışma Yapılabilecek İşler: Kısmi süreli çalışma işverenin uygun bulması halinde;

-Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,

-Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde,

-Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,

-İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde, yapılabilir.

Yukarıda sayılan işler dışında kalan işlerde, işverenin uygun bulması şartı aranmaksızın kısmi süreli çalışma yapılabilecektir. Ayrıca, kısmi süreli çalışma yapılabilecek işler toplu iş sözleşmeleriyle de belirlenebilecektir.

Tam Süreli Çalışmaya Geçiş: Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilir. Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene an az bir ay önce yazılı olarak talebini bildirmek zorundadır. İşçinin tam süreli çalışmaya başlaması halinde yerine alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir.

Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenecektir. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir.

IV- SONUÇ:

-Kadın işçilere doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere 16 hafta analık izni, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz haftalık analık izni kullandırılacaktır.

-Analık izninin bitiminden itibaren ise, çocuğun sağ olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere, istekleri halinde 60 gün ila 360 güne kadar haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.

- Analık izninin bitiminden itibaren kadın işçi, isteği halinde 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilecektir. 6 aya kadar ücretsiz izin hakkından, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden biri veya evlat edinen de yararlanabilecektir.

-Diğer yandan işçi, analık izninin, haftalık çalışma süresinin yarısı kadar kullanılan ücretsiz iznin veya 6 aya kadar kullanılan ücretsiz iznin bitiminden itibaren, çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar herhangi bir zamanda kısmi zamanlı çalışma talebinde bulunabilecektir. Bu talep en az bir ay önceden işçi tarafından işverene yazılı olarak yapılacak ve işveren bu talebi en geç bir ay içinde karşılamak zorundadır.

- Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir kez olmak üzere tam süreli çalışmaya dönmek isterse, bu durumu en az bir ay önce yazılı olarak yapmak şartıyla, yerine işçi alınmış olsa dahi bu işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sonar ererek, tam zamanlı çalışmaya dönecektir. Ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri ise işçiye ödenmek zorundadır.

                                                                                          Ahmet Ağar

                                                                                   Sosyal Güvenlik Müşaviri

Büklüm Sokak No: 9/4 Kavaklıdere- ANKARA

Tel: 0312- 4199369  Fax: 0312- 4199371

e-posta: [email protected]

Web : www.ahmetagar.com